Wydziedziczenie w polskim prawe spadkowym – podstawy, przesłanki i skutki.

W polskim systemie prawnym instytucja wydziedziczenia stanowi wyjątek od zasady dziedziczenia ustawowego i testamentowego. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy przysługuje zachowek, czyli określona część wartości udziału spadkowego, jaki by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Jednak w określonych przypadkach spadkodawca może ich tego prawa pozbawić – poprzez wydziedziczenie. W artykule przedstawiam podstawy prawne oraz przesłanki i skutki zastosowania instytucji wydziedziczenia.

Jeśli rozważasz wydziedziczenie lub chcesz sprawdzić, czy wydziedziczenie Cię dotyczy – skorzystaj z profesjonalnego wsparcia. Moja kancelaria oferuje kompleksową pomoc prawną w zakresie prawa spadkowego, w tym przygotowania testamentów i doradztwa w sprawach zachowku. Odwiedź www.kancelariawach.pl, by umówić się na konsultację i zabezpieczyć swoje interesy.

Zadbaj o swoją przyszłość i bezpieczeństwo – z pomocą doświadczonego prawnika.

Pojęcie wydziedziczenia.

Wydziedziczenie to instytucja prawa spadkowego polegająca na pozbawieniu osoby uprawnionej do zachowku prawa do jego otrzymania. Możliwe jest wyłącznie w testamencie i wymaga wyraźnego wskazania przyczyny, zgodnej z przepisami prawa. Dokonanie wydziedziczenia obejmuje w rzeczywistości dwa skutki: pozbawienie zachowku oraz wyłączenie od dziedziczenia wydziedziczonego spadkobiercy, a zatem nie dochodzi on ani do dziedziczenia, ani nie przysługuje mu roszczenie o zachowek.

Przesłanki wydziedziczenia.

Zgodnie z art. 1008 Kodeksu Cywilnego, spadkodawca może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku tylko w przypadku, gdy: uprawniony wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; uprawniony dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; uprawniony uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Zgodnie z art. 1009 Kodeksu Cywilnego, przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.

Postępowanie spadkobiercy sprzeczne z zasadami współżycia społecznego podejmowane pomimo braku akceptacji ze strony spadkodawcy musi być uporczywe, a więc nie jednorazowe, np. nadużywanie środków odurzających, pasożytniczy tryb życia itp. Zachowanie to musi być podejmowane świadomie.

Z kolei popełnienie przestępstwa może być podstawą wydziedziczenia, jeśli przestępstwo jest umyślne, a przy tym godzi w jedno z wymienionych dóbr: życie, zdrowie, wolność, cześć, z tym że to ostatnie dobro musiałoby być naruszone w stopniu rażącym. Przestępstwo nie musi być stwierdzone w wyroku karnym, gdyż ustalenia tej przesłanki może dokonać samodzielnie sąd cywilny.

Przesłanką wydziedziczenia jest nadto uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych zarówno majątkowych (np. obowiązek alimentacyjny), jak i niemajątkowych (np. obowiązek wierności małżeńskiej, obowiązek wspierania pomiędzy rodzicami a dziećmi), przy czym niedopełnianie obowiązków może przejawiać się zarówno w działaniu, jak i zaniechaniu (np. zerwanie więzi rodzinnej i brak zainteresowania sprawami spadkodawcy).

Forma i skuteczność wydziedziczenia.

Dla prawnej skuteczności, wydziedziczenie musi być dokonane w testamencie, a spadkodawca musi wyraźnie wskazać osobę wydziedziczaną oraz przyczynę wydziedziczenia, przyczyna musi także odpowiadać jednej z przesłanek wskazanych w art. 1008 Kodeksu Cywilnego. Brak wskazania przyczyny lub jej ogólnikowe ujęcie może skutkować nieważnością wydziedziczenia.

Warto zaznaczyć, że przyczyna wydziedziczenia musi być rzeczywista, konkretna i istniejąca w chwili sporządzania testamentu. Ponadto powinna być opisana w testamencie w sposób pozwalający na ocenę jej zasadności.

Przebaczenie a wydziedziczenie.

Zgodnie z art. 1010 § 1 Kodeksu Cywilnego, jeżeli spadkodawca przebaczył osobie, którą mógłby wydziedziczyć, traci podstawę do wydziedziczenia.

Spadkodawca w chwili dokonania przebaczenia nie musi posiadać pełnej ani nawet ograniczonej zdolności do czynności prawnych, natomiast konieczne jest po jego stronie dostateczne rozeznanie, rozumiane jako dysponowanie wiedzą co do dokonania i okoliczności czynu objętego przebaczeniem.

Przebaczenie to czynność osobista, zatem nikt nie może w tym przedmiocie wyręczyć spadkodawcy. Dodatkowo przebaczenie nie wymaga zachowania szczególnej formy, ponieważ wystarczające jest jego uzewnętrznienie w taki sposób, żeby możliwe było jego stwierdzenie.

Zstępni wydziedziczonego.

Skutki prawne wydziedziczenia obejmują jedynie samego wydziedziczonego, nie dotyczą zaś jego zstępnych (dzieci, wnuki). W miejsce wydziedziczonego do dziedziczenia zostają powołani jego zstępni.

Z mocy art. 1011 Kodeksu Cywilnego, zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Uzyskują więc własne prawo.